Dijkflora

Hiervan komen er veel voor in verschillende biotopen in Nederland: de algemene soorten. Een aantal soorten is karakteristiek voor dijken met een min of meer kleiig substraat, een helling en een zuidexpositie. Een aantal soorten op dijken is zo zeldzaam dat ze wettelijk beschermd zijn of op de Rode Lijst van bedreigde plantensoorten staan. Zie ook Beschermde, bedreigde en overige zeldzame soorten. Een aantal soorten kan een negatief effect hebben op de soortensamenstelling en de structuur van de vegetatie en daarmee op de erosiebestendigheid. Deze soorten worden probleemsoorten genoemd.

De standplaatsfactoren zijn in eerste instantie bepalend voor de soortensamenstelling van dijken. De granulaire samenstelling, de beschikbaarheid van voedingsstoffen, de hellinghoek en expositie t.o.v. de zon en ook de geografische locatie van dijk heeft invloed op de bereikbaarheid en de vestigingskans (ook na in- of doorzaai) van soorten. Maar de beheervorm en leeftijd bepalen ook in sterkte mate de soortensamenstelling.

We behandelen onderstaand karakteristieke soorten van:

• Dijksoorten
• Zeedijken
• Weilanden
• Hooilanden
• Het gemiddeld aantal soorten per beheertype

Karakteristieke dijksoorten

Op grond van de vegetatietypologie VTV2006 zijn de volgende kenmerkende soorten te onderscheiden.

Karakteristieke soorten zeedijken

Zeedijken, die doorgaans van lokale klei zijn gemaakt, hebben zo een soortensamenstelling die wordt beïnvloed door een zilt milieu. Soorten als Hertshoornweegbree (Plantago coronopus), Veldgerst (Hordeum secalinum) en Aardbeiklaver (Trifolium fragiferum) zijn hier sporadisch aan te treffen, Fioringras (Agrostis stolonifera) kan in hoge bedekkingen voorkomen terwijl op binnenlandse dijken de rol van deze soorten veel kleiner is. Daarnaast worden zeedijken doorgaans intensief beheerd met schapenbeweiding wat ook de vegetatiesamenstelling en -structuur sterk beïnvloedt.

Karakteristieke soorten van weilanden

In de soortenrijke weilanden op rivierdijken zijn in een ander onderzoek door Liebrand (2010-2014, niet gepubliceerd) in 1200 permanente proefvakken in totaal 101 plantensoorten aangetroffen. Hiervan komen 30 soorten in minimaal 60% van de onderzoekslocaties voor. Deze soorten worden karakteristieke soorten genoemd. Het zijn allemaal soorten die algemeen voorkomen in Nederland. Zie een pdf met weilandsoorten met een procentueel aandeel van deze soorten in weilanden.
In deze soortenrijke weilanden komen 12 karakteristieke grassoorten voor.
Het gemiddeld aantal soorten per proeflocatie met een soortenrijke weilandvegetatie bedraagt 42 (Figuur 013).

Karakteristieke soorten van hooilanden

In hetzelfde onderzoek werden in soortenrijke hooilanden op rivierdijken in totaal 122 plantensoorten aangetroffen. Hiervan komen 36 soorten in minimaal 60% van de onderzoekslocaties voor. Deze soorten worden karakteristieke soorten genoemd. Het zijn allemaal soorten die algemeen voorkomen in Nederland. Zie een pdf met hooilandsoorten met het procentueel aandeel van deze soorten in hooilanden.
In de soortenrijke hooilanden komen 13 karakteristieke grassoorten voor. Het gemiddeld aantal soorten per proeflocatie van 25 m2 met een soortenrijke hooilandvegetatie bedraagt 46,7. De Figuur 013 toont dat een hooilandvegetatie (H1, H2, H3) doorgaans een hogere aantal soorten bevat dan een weilandvegetatie (W1, W2, W3). In de weilandvegetatie zit echter wel een grotere variatie in dit getal, waardoor er ook hier hogere soortenaantallen kunnen voorkomen.

Flora weilanden met wisselbeweiding lijkt op hooilanden

In de meeste soortenrijke weilanden bestaat het beheer uit wisselbeweiding. Wisselbeweiding lijkt op maaibeheer waarbij twee maal per jaar wordt gemaaid en het maaisel wordt afgevoerd. Hierdoor lijkt de vegetatiesamenstelling in weilanden met wisselbeweiding op die van gemaaide dijken. Veel plantensoorten komen dus zowel in weilanden met wisselbeweiding als op gemaaide dijken voor.

Het gemiddelde aantal soorten per beheertype

Het aantal soorten hangt onder meer samen met de bodemsamenstelling, voedselrijkdom en beheervorm. Het aantal soorten op een zandig talud kan oplopen tot 65 per 25m2.

De dijkvegetatie bestaat meestal voornamelijk uit grassen maar kan ook een aanzienlijk aandeel aan kruiden bevatten. Het aantal plantensoorten (grassen + kruiden + mossen) in een proefvak van 25 m2 kan variëren van 5 tot 65. Tijdens de monitoring van de dijken van Waterschap Rivierenland [Liebrand, 2014] zijn in een proefvak van 25 m2 zandig talud met hooilandbeheer 65 plantensoorten aangetroffen: 13 soorten grassen en 52 soorten kruiden. In bemest weiland en in gazons worden soms slechts 5 plantensoorten aangetroffen. In figuur 001 is het gemiddeld aantal soorten per beheertype weergegeven zoals is aangetroffen in de 1200 proefvakken van Waterschap Rivierenland. Hierbij moet opgemerkt worden dat het aantal soorten het resultaat is van een samenspel van biotische, abiotische en beheerfactoren. De onderhoudsvorm 1x maaien komt bijv. alleen voor op schrale zandige taluds.